Met Social Impact by Design moest de gemeenschap centraal komen te staan in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken. Linda Zuijderwijk beschrijft dit experiment, onder meer ingaand op de vraag waarom overheden zo snel kunnen reageren op technische problemen, maar het zo moeilijk vinden sociale problematiek aan te pakken.
In Bospolder-Tussendijken is vanaf 2018 geëxperimenteerd met ‘Social Impact by Design’: een nieuwe vorm van samenwerking tussen bewoners, burgerinitiatieven, markt en overheid om samen sociale impact in deze buurt te maken. Dit experiment vindt plaats binnen het programma ‘Veerkrachtig BoTu 2028’. Dit programma moet van Bospolder- Tussendijken de eerste veerkrachtige wijk van Rotterdam maken. Inmiddels is het experiment bijna afgelopen en kijken we terug naar hoe deze experimentele samenwerking eigenlijk tot is stand gekomen. Hoe hebben overheid, burgers en marktpartijen elkaar gevonden in deze Rotterdamse buurt?
Gedeelde verantwoordelijkheid
Dit artikel geeft een antwoord op die vraag door te kijken naar de beslissende momenten in de totstandkoming van het ‘Social Impact by Design’-experiment.[1] Welke momenten in de aanloop naar de kick-off in mei 2019 noemen de betrokkenen?
Nederland kent een lange traditie van samenwerking tussen het publieke en private domein in de stedelijke planning[2], maar de mate waarin bewoners en ‘community based’-initiatieven wordt gevraagd een deel van de publieke taken op zich te nemen, is relatief nieuw. Een mogelijk gevolg van deze vorm van samenwerking is dat de democratische verantwoording van dit soort processen vermindert. Het kan bijvoorbeeld problematisch zijn wie wie representeert. Participanten aan dit soort processen zijn daar vaak voor uitgenodigd, via al betrokken instellingen. Het gevaar is dat niet-professionals, zoals lokale sociale groepen en individuen, buitengesloten worden van de besluitvorming.Om te begrijpen hoe het experiment met Social Impact by Design is ontstaan, moeten we terug naar 2016, wanneer de stadsmarinier[3] aan de slag gaat in de wijk. Ze nodigt de andere gemeenschapspartijen die al actief zijn in de buurt uit aan tafel met de vraag wat te gaan doen. Daarmee maakt zij de Focusaanpak[4] op het gebied van veiligheid in de wijk tot een gedeelde verantwoordelijkheid – dat is geen formele gedeelde verantwoordelijkheid, maar wel een manier om het werk in Bospolder-Tussendijken over de partijen te verdelen.
‘De overheid en marktpartijen moeten aansluiten op de kracht van de gemeenschap’
Het eerste beslissende moment is dus de start van die samenwerking, al voor het ‘Social Impact by Design’-programma officieel van start gaat. Als de Focusaanpak in 2018 afloopt, is er met deze partijen ‘al een aantal jaar geoefend met op een heel andere manier met elkaar samen te werken’, zegt een partij die op dat moment bezig is met energietransitie in de wijk. Ook kan de stadsmarinier met deze partijen en het netwerk in de wijk een plan maken om te investeren in de maatschappelijke ontwikkeling. Daarmee leggen deze partijen zowel op organisatorisch als inhoudelijk vlak de kiem voor wat uitgroeit tot het organiserende ‘kernteam Veerkrachtig BoTu 2028’ en het programma ‘Veerkrachtig BoTu 2028’.
‘De gemeenschap moet centraal staan’
Een tweede beslissend moment in de ontstaansgeschiedenis is het bezoek van burgemeester Aboutaleb en onder andere de stadsmarinier aan New York, in mei 2018. In de aanloop naar dit bezoek wijst de stadsmarinier Aboutaleb er al op, dat ze in New York veel weten van ‘social resilience’ – onderzoek naar veerkracht in New York werd in 2016 en 2017 al in opdracht van de gemeente uitgevoerd. De burgemeester nodigt de stadsmarinier uit mee te gaan.
De gemeenschap centraal
Via het netwerk van de Rotterdamse ‘Chief Resilience Officer’ (de spil tussen verschillende partijen die bijdragen aan een veerkrachtig klimaat in de stad) wordt een excursie geregeld naar New York en bezoeken zij onder meer het stadsdeel Brownsville. In dit door orkaan Sandy getroffen gebied zien ze hoe de overheid en de gemeenschap, in samenwerking met marktpartijen, in het ‘Rebuild by Design’-programma samen tot oplossingen komen voor de ingewikkelde problematiek in de regio. Eén van de lessen die de Rotterdammers trekken, is dat de gemeenschap centraal moet staan en dat de overheid en marktpartijen moeten aansluiten op de kracht van die gemeenschap. Met nieuwe inzichten op het gebied van veerkrachtige steden keert de groep terug naar Rotterdam.
Eenmaal terug in Rotterdam vraagt de burgemeester zich in het Algemeen Dagblad af of en hoe je ‘snel weerbaarheid’ kunt organiseren in Delfshaven: waarom kunnen we wel snel reageren op technische problemen, maar is het zo lastig om sociale problematiek snel aan te pakken? Bij terugkomst geeft de burgemeester de opdracht om voor Bospolder-Tussendijken een programma te ontwikkelen waarbij de sociale opgave leidend is. Verschillende betrokkenen zien het moment waarop de burgemeester enthousiast terugkeert uit New York als het startpunt voor de ‘programmafase’ of ‘fase 0’ van Social Impact by Design.
‘Het is moeilijk om verschillende werelden, tempi en belangen van publieke en private partijen op elkaar af te stemmen’
Ten derde beseffen ambtenaren dat de ‘klassieke overheid’ het verschil niet meer kan maken ‘in een wijk als [Bospolder-Tussendijken]’, zegt bijvoorbeeld een betrokkene die veel met partijen in de wijk samenwerkt. ‘Wij zijn slecht in integrale oplossingen’. Er is volgens hem behoefte aan samenwerking met marktpartijen, met fondsen en met private investeerders. Vanaf dat moment komen de betrokkenen die elkaar al kennen van de Focusaanpak, maar ook andere partijen die in de loop van de tijd in de wijk een rol kregen samen binnen wat het programma ‘Veerkrachtig BoTu 2028’. Eén van die marktpartijen schoof bijvoorbeeld eind 2017 aan om mee te denken over de richting van wat later het experiment ‘Social Impact by Design’ zal worden en werd in een latere fase ook gezien als de trekker van het project. De geïnterviewden zien dat deze nieuwe samenwerking goed werkt: het wordt omschreven als ‘organisch’, en tussen ‘leuke mensen’ met een ‘persoonlijke chemie’. Het lijkt er ook wel op of ‘het al in de lucht hing’.
Op de sneltrein
Maar ondertussen zijn er ook obstakels: zo blijkt dat het moeilijk is om de verschillende werelden, tempi en belangen van betrokken publieke en private partijen elkaar af te stemmen in de samenwerking aan de sociale opgave in Delfshaven. Uit de interviews en evaluaties komt naar voren dat de belangen van private partijen, lokale overheid en buurtorganisaties ofwel niet altijd hetzelfde zijn, of dat het proces gewoonweg te snel gaat om die goed op elkaar af te stemmen. Zo is 1,5 jaar ‘voorbereidingstijd’ tot de kick-off in 2019 van Social Impact by Design voor sommigen bij de gemeente erg snel, maar voor een betrokken private partij juist ‘erg lang’. Sommige betrokkenen geven aan dat ze zo druk waren met het gehele programma, dat een deel ‘gewoon op de sneltrein’ ging: er was weinig tijd voor reflectie. De verwachtingen van verschillende partijen waren niet dezelfde, zo denken sommigen achteraf. Daar komt bij dat niemand van tevoren wist hoe dit proces moest verlopen: deze samenwerking is en blijft pionieren voor alle betrokken partijen.
Traditie en vernieuwing
Enerzijds is de ‘Social Impact by Design’-casus een voortzetting van de lange Nederlandse traditie van samenwerking tussen het publieke en private domein in de stedelijke ontwikkeling. Dit blijkt onder andere uit de behoefte die de gemeente ziet in het samenwerken met marktpartijen, fondsen en private investeerders aan de sociale opgave in de buurt. Dit zou tot de integrale oplossing kunnen leiden die nodig is in de buurt. Met betrekking tot de democratische verantwoording in dit proces, blijkt dat verschillende gemeenschapspartijen die al in de buurt werkten, zijn uitgenodigd om een rol te spelen (bijvoorbeeld bij de Focusaanpak). Het is mogelijk dat juist de betrokkenheid van de verschillende community-initiatieven een antwoord is voor het mogelijke ‘democratische deficit’ in dit soort processen, omdat zij een achterban in de buurt hebben. Dat moet verder onderzocht worden.
‘Hier staat geen fysieke, maar een sociale opgave centraal’
Anderzijds biedt de casus ook inzicht in de richting waarin deze traditie mogelijk verandert. Zo is er traditioneel gezien sprake van samenwerking op het gebied van stedelijke planning – denk aan volkshuisvesting en het werk aan buitenruimten en winkelcentra. Het ontstaan van ‘Social Impact by Design’ laat zien hoe er op het gebied van stedelijke maatschappelijke ontwikkeling gepionierd wordt. Hier staat geen fysieke opgave centraal, maar een sociale opgave. Daar zijn andere partijen dan van oudsher bij betrokken – partijen met verschillende tempi en belangen: ook al heeft Social Impact by Design een aanlooptijd vanaf 2016, de ‘sneltreinvaart’ waarmee deze nieuwe samenwerking vorm krijgt vanaf mei 2018 baart sommige betrokkenen zorgen: de zorg is dat dit ‘fase 0-patroon’ zich zal herhalen in de opvolgende fasen van het programma.
*De voortgangsrapportage van de monitor Veerkracht in Bospolder-Tussendijken is te bekijken op www.verhalenvanbotu.nl/monitor
*De auteur schreef dit artikel in opdracht van de Veldacademie. Voor de analyse van de beslissende momenten werden interviews en evaluaties gebruikt die de Veldacademie verzamelde voor de monitoring en evaluatie van het programma voorafgaand aan Social Impact by Design in het voorjaar van 2018.
Referenties
Gemeente Rotterdam. (z.d.). Veerkrachtig BoTu 2028. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Via https://www.gobotu.nl/downloads/
Gemeente Rotterdam. (2020). Stadsmariniers. Retrieved 2/17, 2020,
van https://www.rotterdam.nl/bestuur-organisatie/stadsmariniers/
Liukku, A., 16-5-2018, ‘Redt een dijkexpert Delfshaven?’, Algemeen Dagblad, via
https://www.ad.nl/rotterdam/redt-een-dijkexpert-delfshaven~a79b32d7/
Pel, B., Bauler, T., Avelino, F., Backhaus, J., Ruijsink, S., Rach, S., Jørgensen, M. S., Kunze, I., Voss, G., Dumitru, A., Lema Blanco, I., Afonso, R., Cipolla, C., Longhurst, N., Dorland, J. Elle, M., Balázs, B., Horváth, J., Matolay, R., Wittmayer, J., Valderrama Pineda, A., Serpa, B., Rösing Agostini, M., Lajarthe, F., Garrido, S., Picabea, F., Moreira, J., Trentini, F., Bidinost, A., Weaver, P., Heimann, R., Skropke, C., Hoffmeister, K.L., Tawakol, D., Olivotto, V., Tsatsou, A., Zahed, Y., Moet, R., Zuijderwijk, L., Renema, J. and Kemp, R. (2017), The Critical Turning Points database; concept, methodology and dataset of an international Transformative Social Innovation comparison, (TRANSIT Working Paper # 10), TRANSIT: EU SSH.2013.3.3.2-1 Grant agreement no: 613169.
Veldacademie (2017), Fieldlab Social Resilience New York City – Rotterdam, via https://www.veldacademie.nl/projecten/field-lab-new-york
Zuijderwijk, L. (2019), Public space: always under construction, PhD thesis
Noten
[1] Het in kaart brengen van ‘beslissende momenten’ is geïnspireerd op de ‘Critical Turning Points’ waarmee Pel et al. (2017) sociale innovatieprocessen geanalyseerd hebben. Voor dit artikel identificeerde de auteur per geïnterviewde de beslissende momenten en of en hoe die gedeeld werden met andere betrokkenen. Het artikel is geanonimiseerd: concrete verwijzingen naar personen en organisaties zijn verwijderd.
[2] Zuijderwijk 2019
[3] De stadsmariniers zijn ‘superambtenaren’ (Gemeente Rotterdam (2020)) die inzetten op het verhogen van de veiligheidsindex, met een eigen budget en geleend gezag van de burgemeester.
[4] De stadsmarinier krijgt de opdracht tot de Focusaanpak voor de wijk van het College van B&W van Rotterdam.
Liukku, A., 16-5-2018, ‘Redt een dijkexpert Delfshaven?’, Algemeen Dagblad, via
https://www.ad.nl/rotterdam/redt-een-dijkexpert-delfshaven~a79b32d7/
Geef een reactie