De Bosatlas van de veiligheid is ook voor niet-professionals zeer toegankelijk, constateert Lex Cachet in zijn bespreking van de uitgave. Met het brede scala aan veiligheid gerelateerde onderwerpen dat aan bod komt, kan de Atlas bovendien goed dienen als fact checker.
De Bosatlas. Wie kent hem niet? Vele generaties Nederlandse scholieren danken hun eerste kennismaking met aardrijkskunde of topografie aan de Bosatlas. Mijn oudste exemplaar – zwaar (1.7 kilo) en groot (40 x 30) – heet nog ambitieus ‘Atlas der gehele aarde’ (Bos en Niermeyer, 1956). Een recenter exemplaar is naar de eerste auteur vernoemd: ‘De grote Bosatlas’ (1981) en onder die naam kennen we de Atlas inmiddels al vele decennia. Overigens gaat de atlas terug tot een Groningse schoolmeester, P.R. Bos, die al in 1877 een eerste versie uitbracht. In 2016 verscheen de 55e editie.
Meebewegen met de tijd
Anno 2020 is ‘de’ Bosatlas al lang niet meer ‘de’ Bosatlas. Wat in 1956 misschien nog enige realiteitswaarde had – de pretentie van volledigheid – is nu natuurlijk al lang een onhaalbaar doel. Ook de Bosatlas moest meebewegen met de tijd en heeft dat ook gedaan. Met succes. Inmiddels is Bosatlas niet meer één atlas maar eerder een conglomeraat van vele atlassen. Er zijn Atlassen voor verschillende soorten publiek (jonge kinderen bijvoorbeeld), over regio’s (Friesland; Amsterdam, de Wadden) en vooral over de meest uiteenlopende thema’s. Sommige thema’s hebben nog duidelijke raakvlakken met de geografie (Ondergronds Nederland, energie of voedsel bijvoorbeeld). Andere atlassen raken aan meer algemene belangrijke maatschappelijke thema’s: cultureel erfgoed, wereldgeschiedenis, de Tweede Wereldoorlog. In die laatste categorie verscheen enige tijd geleden ook De Bosatlas van de Veiligheid (Noordhoff Atlasproducties, 2017). Zowel de Grote als de Kleine Bosatlas zijn nu ook online beschikbaar. Zeulen met onhandige en zware grote atlassen behoort tot het verleden. Mits je natuurlijk bereid bent een online licentie te kopen.
‘Kaarten zijn er nog, maar ze spelen een bescheiden rol te midden van tekst en andere typen overzichten’
Het eerste dat opvalt aan de Atlas van de Veiligheid is de buitengewoon fraaie verzorging. Prachtige foto’s – veelal vanuit een drone gemaakt – mooie kleurenschema’s en diagrammen en ja, ook kaarten. Kaarten zijn er ook nu nog; maar ze spelen te midden van tekst en andere typen overzichten een bescheiden rol. Erg is dat niet. Het gaat immers om de informatie en de vorm – hoe mooi ook – is daar terecht ondergeschikt aan. Maar het zegt wel iets over de evolutie van de Bosatlas. Niet de geografie als zodanig maar de informatie over de samenleving en de zo overzichtelijk mogelijke presentatie daarvan staan nu voorop.
Een breed publiek
In termen van presentatie zal de Atlas voor professionals op het terrein van veiligheid – waar ik mezelf graag toe reken – in eerste instantie wat simplistisch overkomen. Toch is dat, bij nader inzien, geen terecht verwijt. De Atlas wil een heel breed terrein – veiligheid in al zijn facetten – toegankelijk maken voor een ook heel breed publiek; voor niet-professionals dus. En dus is het doel om moeilijke zaken, zoals bijvoorbeeld slachtofferkansen, risicokaarten, bedreigingen voor de democratie of de verspreiding en bestrijding van besmettelijke ziekten (!), zo begrijpelijk mogelijk weer te geven. Mijns inziens slagen de auteurs van de Atlas – professionals uit vele disciplines (p.128) – daar ook in. Mede dankzij een strakke eindredactie door redacteuren die begrijpelijk publiceren voor een zo breed mogelijk publiek tot een professie op zich hebben verheven.
Veiligheid als verzamelbegrip
De Atlas van de Veiligheid is compact (128 bladzijden) maar tegelijkertijd ook heel breed. Alle denkbare vormen van (on)veiligheid komen aan de orde.
De Atlas laat weer eens zien dat veiligheid een verzamelbegrip is. Daaronder gaan heel uiteenlopende fenomenen schuil: fysieke en sociale veiligheid, subjectieve en objectieve (on)veiligheid, nationale en internationale veiligheid, persoonlijke en maatschappelijke veiligheid, ziekte en ziektebestrijding. (On)Veiligheid heeft ook betrekking op heel uiteenlopende gedragingen van individuen, organisaties en overheden: gevaarlijke leefgewoonten, opsporing en bestraffing, waterveiligheid, valpreventie, terreurbestrijding, verkeersveiligheid, milieubeheer, drank- en drugsgebruik, evenementen, brandpreventie, cybersecurity, etc. De willekeurige volgorde van de opsomming onderstreept hoe veelzijdig en uiteenlopend en dus veeleisend veiligheid in de praktijk is. In een complexe samenleving zijn er velen – personen en organisaties – die een bijdrage kunnen of moeten leveren aan onze veiligheid. Ook daar gaat de Atlas uitgebreid op in.
‘Deze atlas kan gebruikt worden om allerlei gangbare mythes rond veiligheid door te prikken’
De coronacrisis heeft veel in de Atlas een nieuwe actualiteit en urgentie gegeven. Zo laat de ‘Risicomatrix nationale veiligheid’ (p.13) zien dat we veel risico’s tegenwoordig redelijk goed kunnen voorzien. Wat overigens niet wil zeggen dat we ze ook goed kunnen beheersen of voorkomen. Een ernstige (griep)pandemie scoort hoog in die risicomatrix uit 2016. Zowel qua kans (waarschijnlijk, 5 – 50 procent) als qua aantal dodelijke slachtoffers (zeer ernstig, 1000 – 10.000). Over voorspellende waarde gesproken! Uiterst actueel is ook de uitleg van de GRIP-methodiek; de Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdingsprocedure (p. 100 – 101). In de zomer van 2020 leven we immers al enkele maanden met (veelal ingrijpende) beperkingen die ons zijn opgelegd op basis van noodverordeningen onder GRIP4 en GRIP5. Wie er behoefte aan heeft (of moet ik zeggen: wie nog moed heeft) om allerlei gangbare mythes rond veiligheid door te prikken – de veilige woonomgeving, de snel stijgende criminaliteit, de grote gevaren van vliegen, de onvrede over onze rechtspraak, de onkwetsbaarheid van onze rivierdijken – kan deze Atlas uitstekend gebruiken als fact checker. Informatie te over om al die mythes te ontmaskeren. Of dat de verspreiders van fake news rond veiligheid zal overtuigen van hun ongelijk betwijfel ik. Maar dat dat niet aan deze fraaie Atlas ligt, daar ben ik van overtuigd.
