Op 21 maart jongstleden mocht ik bij het Reuring!Café op de bank zitten bij Mark Frequin. Onderwerp deze keer was de uitvoering die verstrikt raakt in regelcomplexiteit. Het zal u niet verbazen dat dit onderwerp mij na aan het hart ligt. Als voorzitter van de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties (TCU) van de Tweede Kamer hebben we dit probleem ook aan de hand gehad. De belangrijkste vraag voor ons was: Waar komt die complexiteit vandaan?
Het korte antwoord daarop is dat de politiek en beleidsmakers maar ook de uitvoering mensen graag willen bedienen, maar dat het dan wel voor iedereen gelijk moet zijn. Dat laatste maakt het enorm complex. Het uitgangspunt van de overheid is namelijk dat er rechtsgelijkheid moet zijn en dat gelijke gevallen gelijk behandeld moeten worden. En dat leggen we allemaal vast in wetgeving, of intern in de organisatie in beleidsnotities of uitvoeringsregels en protocollen. Daarmee komt iedere uitzondering in een regel te staan. Het beeld van de complexiteit is daarmee wel geschetst.
‘Het ambtenarenapparaat lijkt niet meer te stoppen’
Om die regelgeving te faciliteren hebben we veel beleidsmakers nodig. Op die manier zitten we in een vicieuze cirkel van beleid maken. Misschien is de vergelijking van een perpetuum mobile nog wel sterker. Men spreekt van een perpetuum mobile van de derde soort als het apparaat eenmaal in beweging gezet uit zichzelf voor eeuwig blijft voortbewegen. Het ambtenarenapparaat is in beweging gekomen en lijkt niet meer te stoppen in de beweging van beleid maken die is ingezet. Het vraagt dus om een actieve inzet van beslissers om de beweging te stoppen of om van richting te veranderen.
In de bijeenkomst van het Reuring!Café gaf de SG (secretaris-generaal, red.) Justitie en Veiligheid Dick Schoof aan dat hij steeds meer beleidsambtenaren kreeg. De mededeling leek alsof de toename van beleidsambtenaren een natuurwet was. Iets wat buiten zijn macht was om te stoppen. Het proces wat de SG aanhaalt is niet alleen bij VenJ aan de orde maar op heel veel departementen. Het vraagt dus een actieve houding om een stop te zetten op de groei van beleidsambtenaren. Als er al ambtelijke groei moet plaatsvinden is dat in de uitvoering.
‘Er is meer waardering nodig voor de uitvoering’
Ik wil mensen nog wel eens een gedachte-experiment voorhouden: als je de keuze hebt tussen een jaar lang geen beleid maken of een jaar lang geen uitvoering doen, wat zou de meeste problemen geven? Dan is het voor iedereen duidelijk. Ook de salariëring en waardering voor de ambtenaren in de uitvoering is anders dan voor ambtenaren in beleidsposities.
Zolang er in bestuurlijk Nederland meer aandacht en waardering is voor beleid en niet voor de uitvoering zullen we in de huidige situatie blijven zitten. Een situatie die vooral bezig is om regels en wetgeving te maken om iedere uitzondering in een regel te vatten. En daarmee de regelgeving alleen maar complexer maken.
