In relatieve stilte werken Tweede Kamerleden van de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties aan een rapport over de menselijke maat bij uitvoeringsorganisaties. Vanwege dit rapport, maar ook vanwege de effecten van de coronacrisis kan 2021 wel eens een cruciaal jaar worden voor de overheid.
Door de coronacrisis zouden we bijna vergeten dat er veel te doen was rond het ‘verlies van de menselijke maat’ bij uitvoeringsorganisaties (zoals het UWV of de Belastingdienst) van de overheid. Waar cijfers over besmettingen en sombere economische vooruitzichten de krantenkoppen domineren, werkt de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties op de achtergrond aan een rapport over de oorzaken van de problemen bij uitvoeringsorganisaties en het verlies van de menselijke maat daarbij. Een belangrijk thema, want uitvoeringsorganisaties zijn door hun directe contact met burgers voor veel burgers het gezicht van de overheid.
Investeringen én bezuinigingen
Het rapport van de commissie komt op een moment waarop de economische vooruitzichten nu nog onduidelijk zijn. Dat de coronacrisis een ongelofelijke impact heeft op de overheidsbegroting is duidelijk, maar hoe zwaar de economische terugslag zal zijn en welke consequenties dit heeft voor toekomstige begrotingen, hangt af van wanneer we ons aan het coronavirus kunnen ontworstelen. Waar Nederland nu kiest voor investeringen, is de kans groot dat we ook weer te maken krijgen met bezuinigingen. En als eerdere bezuinigingsrondes ons iets leren, is het dat overheidsorganisaties vaak kind van de rekening zijn.
‘Bij toekomstige bezuinigingen zal de overheid ook ongetwijfeld in het eigen vlees moeten snijden’
2021 kan daardoor een cruciaal jaar worden voor de overheid. Aan de ene kant is er dus de wens om te zorgen dat uitvoeringsorganisaties van de overheid kunnen zorgen voor goede publieke dienstverlening. Het belang daarvan werd in de Troonrede van Koning Willem-Alexander nog eens onderstreept en zal ongetwijfeld ook door de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties worden geuit. Aan de andere kant zal er bij toekomstige bezuinigingen ongetwijfeld ook weer naar de overheid zelf gekeken worden en zal er ook in eigen vlees gesneden moeten worden.
Publiek leiderschap
Als we met z’n allen vinden dat de taak die overheidsorganisaties uitvoeren zo belangrijk is, dan is het goed om te realiseren dat goede publieke dienstverlening ook geld kost. Een volgend kabinet zal wellicht moeten balanceren tussen het verbeteren van de dienstverlening van bijvoorbeeld uitvoeringsorganisaties enerzijds en het op orde brengen van het huishoudboekje van de overheid anderzijds. Dat zal vragen om publiek leiderschap binnen uitvoeringsorganisaties zelf. Leiderschap dat gericht is op het laten zien wat de publieke waarde is van goede overheidsdienstverlening, een visie hierover durft uit te dragen en tegen de politiek durft te zeggen wat de consequenties kunnen zijn van toch maar weer de kaasschaaf over de organisatie heen halen. Het is wachten op de verkiezingsprogramma’s en de ideeën over goede publieke dienstverlening.
Het echt vinden van de menselijke maat is essentieel voor hoognodige herontwikkeling van de publieke dienstverlening. De bundeling van de in te zetten middelen is een goed begin, maar bepalend wordt dat de betrokken overheidsorganisaties gelijkwaardige stakeholders zijn in lokale samenwerkingsverbanden met bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties (zoals onderwijs en jeugdzorg). Niet publiek leiderschap maar het realiseren van “governance” wordt bepalend voor het resultaat. Paternalisme, top-downstructuren en bureaucratie zijn de valkuilen voor uitvoeringsorganisaties.
Ik ben het grotendeels eens met uw reactie, alleen denk ik dat teveel focussen op veranderingen in structuren (=governance) niet voldoende is. Uiteindelijk is het gedrag van professionals binnen nieuwe structuren en samenwerkingsveranden bepalend voor terugbrengen van de menselijke maat binnen de publieke dienstverlening. In ons onderzoek zien we bijvoorbeeld dat professionals in organisaties die zichzelf anders organiseren en structureren, niet altijd op een andere manier werken of omgaan met burgers. Daarom is het wat mij betreft belangrijk om oog te hebben voor organisatiestructuren (governance) én (leiderschaps)gedrag.