Watervergunning Zuidas laat opnieuw belangenverstrengeling Waternet zien

De gemeente Amsterdam heeft een aanvraag gedaan voor een watervergunnning voor de Zuidas, een belangrijk en dynamisch stedelijk gebied. De watervergunning moet verleend worden door waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Het is risicovol en onacceptabel dat de directie van de stichting Waternet hier een dubbelrol vervult. Om een einde te maken aan deze ongewenste situatie die nu al 25 jaar duurt, is een interventie van buitenaf, door provincie en rijk, noodzakelijk.

In waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) heeft het Dagelijks Bestuur (DB) al zijn – volgens het publiekrecht toegekende – bevoegdheden gemandateerd aan de directie van een stichting. Het betreft de Stichting Waternet die ook drinkwater en rioleringstaken voor de gemeente Amsterdam uitvoert. Bij Waternet werken ongeveer 1700 mensen. Het waterschap heeft geen eigen ambtenaren.[1]

Mandatering
Het is de vraag of deze mandatering volgens de letter van de wet mag: mag een bestuursorgaan, zoals een Algemeen Bestuur (AB) van een waterschap toestaan dat alle taken van het DB door een private stichting worden uitgevoerd? Bij een stichting ontbreekt immers publieke controle en interbestuurlijk toezicht. Juristen zullen een oordeel moeten vellen over de toepassing van artikel 10 van de Awb of ‘de aard van de bevoegdheid zich tegen de mandaatverlening verzet’.  
Deze mandatering is in elk geval nooit de bedoeling van de wet geweest. We hebben in Nederland geen algemene verkiezingen voor een waterschapsbestuur om de taken vervolgens door een private stichting te laten uitvoeren. Bovendien betreft het hier een stichting die dus ook andere belangen dient. We hebben juist waterschappen omdat we het in Nederland noodzakelijk vinden dat er een overheidslaag specifiek op de waterveiligheid en waterkwaliteit toeziet. Als alle 21 waterschappen geen ambtenaren zouden hebben en hun taken zouden laten uitvoeren door een private stichting, dan zouden er in Nederland al snel geen waterschappen meer zijn, laat staan waterschapsverkiezingen.
Het is ook een ongewenste situatie. De waterveiligheid is in Nederland van zo groot belang dat daar nu juist de waterschappen voor zijn. Bij Waternet is het niet transparant hoe het belang van de waterveiligheid wordt afgewogen tegen bijvoorbeeld het economische belang van Amsterdam bij de stadsontwikkeling. Door de mandatering aan Waternet is ook onduidelijk of de gemeente of het waterschap nu over die waterveiligheid gaat. Waarom mochten de huizen in de Houthavens wel gebouwd worden, terwijl het waterschap volgens eigen zeggen negatief adviseerde? Wie heeft er dan wél een vergunning afgegeven? Als de verantwoordelijkheden niet helder zijn is dat al een risico op zich. Op 2 november jongstleden stroomden de Houthavens bijna onder.[2]

Watervergunning Zuidas
Recent heeft het ‘bureau Zuidas’ (de gemeente Amsterdam) bij waterschap AGV een watervergunning aangevraagd voor het gebied de Zuidas in Amsterdam. Het betreft een ‘koepelvergunning’ voor 8 jaar (!) voor alle tijdelijke en definitieve aanleg van verharde oppervlakten en oppervlaktewater, bruggen en kades.[3] Bij dit soort vergunningen is vooral de zorg voor het waterbergend vermogen relevant ter voorkoming van overstromingen, wateroverlast en ondermijning van funderingen.

Inhoudelijk valt op dat het bijgeleverde kaartje summier is. Er zijn grote grijze vlakken die als ‘verharde oppervlakten’ worden aangewezen, ook op de plaats waar de rondweg A10 in een tunnel zal worden aangelegd. Wat op het kaartje als ‘blijvende waterberging’ is aangemerkt, zoals in de oksel van de afrit A10, is in de praktijk nu al onderwerp van andere plannen.[4]
Juridisch gezien is de timing van de aanvraag opvallend. De term koepelvergunning wordt gebruikt om in een keer alle activiteiten te vergunnen. De aanvraag is voor 1 januari 2024 gedaan, onder de oude Waterwetregels, de vergunning zal verleend worden onder de nieuwe Omgevingswet. Het waterschap heeft de definities uit de Keur (volgens de Waterwet) nog niet volledig vervangen in de waterschapsverordening (volgens de Omgevingswet).[5]

Belangenverstrengeling
Door de mandaatverlening van het DB zal de vergunning in feite worden beoordeeld door de directie van de stichting Waternet. Waternet is ook een gemeentelijke dienst van Amsterdam. Het DB heeft haar taken gedelegeerd aan de vijf tot zevenkoppige directie, waarvan er slechts een de secretaris van het waterschap is. Deze is dan ook nog eens medeverantwoordelijk voor alle taken van de stichting Waternet, inclusief het voortbestaan van deze stichting. De algemeen directeur van Waternet wordt benoemd en rapporteert aan het bestuur van Waternet. Dit zijn een voorzitter en de dijkgraaf en de wethouder water van Amsterdam. Hier is vermenging van functies aan de orde.
Volgens de mandaatregelingen kan de directie van Waternet de leggers, die de ligging en omvang van de waterstaatswerken en de onderhoudsverplichtingen vastleggen, van het waterschap wijzigen.[6] Door toepassing van een delegatiebesluit volgens de Omgevingswet en de mandaatregelingen kan de directie van Waternet zelfs de regels (dus niet alleen de toepassing ervan!) voor de omvang van verharde oppervlaktes aanpassen.[7] De directie van Waternet heeft zodoende de hele vergunningverlening in handen. Dit is misschien ook wel het echte belang van Amsterdam bij de constructie van Waternet, buiten dat er ook financiële aspecten zijn, zoals wat op welke balans staat.
Waterschap Amstel, Gooi en Vecht verkeert al in grote moeilijkheden. Er is sprake van veel achterstallig onderhoud en een grote achterstand in belastingheffing en inning, oplopend tot 653 miljoen euro.[8] Dit laatste is terug te voeren tot een (verkeerd) besluit van bestuur en directie van Waternet in april 2018, zonder dat het waterschapsbestuur daar toen in gekend is.[9]

Al 25 jaar een lek
De kwestie van het mandaat is het ‘lek’ in de hele situatie. De aanvraag voor de vergunning van de Zuidas laat zien dat dit lek ook grote consequenties kan hebben voor de fysieke omgeving en voor de toekomst. De gemeente Amsterdam heeft bij de stadsontwikkeling ook heel andere belangen dan een goede waterhuishouding. De vermenging van functies, het ontbreken van duidelijke gescheiden verantwoordelijkheden, niet alleen van ambtenaren (die er dus niet zijn) maar ook van bestuursorganen is risicovol.
Dit lek bestaat nu al 25 jaar en is al die tijd min of meer verholen gebleven.[10] Wat in 1997 misschien in de tijdgeest paste, is in 2024 achterhaald en risicovol. Oude fouten moeten uiteindelijk ook gewoon verbeterd worden. Inwoners moeten ervan op aan kunnen dat vergunningverlening ordentelijk verloopt, dat er interbestuurlijk toezicht is, en dat stelselverantwoordelijkheid uiteindelijk gedragen wordt.

Onmacht van het waterschap
Het waterschap zal zichzelf niet aan de haren uit het moeras trekken. Dijkgraaf en AB hebben geen eigen ambtenaren, dus geen bestuurskracht en advies is altijd afkomstig van de directie van Waternet. Sinds 2020 zijn er minstens drie onderzoeken geweest naar de toekomst van Waternet. Het waterschapsbestuur heeft zich telkens geconformeerd aan de Amsterdamse aanpak, want er is niets anders. Ook nu loopt er weer zo’n onderzoek.[11] Het waterschap kan haar taken – inclusief de vergunningverlening voor een groot en risicovol project – niet naar behoren, transparant en controleerbaar, uitvoeren. Ingrijpen van buitenaf, door provincie en rijk, is hard nodig.

Voetnoten

[1] https://edepot.wur.nl/648487 Water governance Spraakwater mei 2023.
[2]  https://www.nhnieuws.nl/nieuws/327164/storing-zeesluis-storm-hoogwater-houthavens.
[3] https://zuidas.nl/blog/2023/11/08/zuidas-vraagt-koepelvergunning-water-aan/.
[4] https://www.parool.nl/amsterdam/locatie-erotisch-centrum-na-een-jaar-vol-emoties-bekend-de-oksel-van-de-a10-naast-het-amstelpark~b06f700e/.
[5] https://agv.waterschapsinformatie.nl/vergadering/1188505.
[6]https://agv.waterschapsinformatie.nl/vergadering/1091034/Ter%20kennisname%20stukken%20voor%20het%20Algemeen%20bestuur%2017-03-2023.
[7]https://agv.waterschapsinformatie.nl/document/11811850/1#search=%22BBV%20220050%20delegatiebesluit%22.
[8] https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/21/waternet-probeerde-een-ultrasexy-bedrijf-te-zijn-maar-daar-hebben-de-dijken-weinig-aan-a4170168 en https://nos.nl/artikel/2507162-inwoners-waterschap-amstel-gooi-en-vecht-kunnen-wel-drie-aanslagen-krijgen.
[9] Stichtingsbestuur 15 april 2018. SB 18-01. Verslag d.d.3 mei 2018.
[10]https://agv.waterschapsinformatie.nl/vergadering/1091034/Ter%20kennisname%20stukken%20voor%20het%20Algemeen%20bestuur%2017-03-2023. Besluit uit 1997.
[11]https://agv.waterschapsinformatie.nl/document/13294886/1/BBV23_0370+Oprichten+klankbordgroep+waterschap+AGV+en+gemeente+Amsterdam.