Nederland kent een ondoorzichtige structuur als het om crisisbeheersing gaat. Er is een kluwen aan organisaties ontstaan, waardoor het in de aanpak van kleinschalige calamiteiten al misgaat. Ook in complexe situaties werkt de crisisorganisatie niet slagvaardig. Dat hebben de vluchtelingencrisis, de toeslagenaffaire, de aardbevingsproblematiek en de coronacrisis duidelijk gemaakt. Evaluaties en onderzoeksrapporten komen niet veel verder dan aanbevelingen in het verbeteren van de informatievoorziening en crisiscommunicatie. De vraag is waar het nu echt hapert in ons veiligheidsbestel en hoe dat kan worden verbeterd?
Sinds 2002 heeft het openbaar bestuur de rampenbestrijding en crisisbeheersing in Nederland willen verbeteren. Daaruit zijn 25 veiligheidsregio’s ontstaan. Dat heeft geleid tot de regionalisering van de brandweer en de geneeskundige hulpverlening, een uitholling van veiligheidstaken op gemeentelijk niveau en het buitenspel zetten van de commissarissen van de Koning. Er is geen uniforme gebiedsindeling met de organisaties van politie, waterschappen en de arrondissementen. Evenmin is er sprake van structurele samenwerking met het bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen.
De veiligheidsregio’s focussen zich op rampenbestrijding en als het om complexe crisissituaties gaat, kijkt men voor oplossingen al snel naar Den Haag. Ook de afstemming tussen rijk en regio is niet goed verankerd. Het veiligheidsberaad dat coördineert heeft geen zeggenschap en is democratisch niet gelegitimeerd.
‘Crisisbeheersing op landelijk niveau geeft evenmin reden tot optimisme’
Crisisbeheersing op landelijk niveau geeft evenmin reden tot optimisme. Het overhevelen van het veiligheidsdossier van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) naar het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) in 2010 en de oprichting van de Nationale Politie hebben niet tot kwaliteitsverbetering geleid. Crisisbeheersing is uit de gezagsstructuur van het openbaar bestuur gehaald, de tien politie-eenheden zijn gedesintegreerd met de veiligheidsregio’s en het bundelen van crisisbeheersingstaken in een justitieel vakdepartement is verre van ideaal. Ook is in 2015 de landelijke operationele staf ontmanteld, waardoor de bovenregionale operationele aansturing bij nationale crises is weggevallen. Een gemis dat zich openbaart bij elke grootschalige ramp of crisis.
Verstevigen
De provincie (midden-bestuur) zal haar positie in de veiligheidsketen moeten verstevigen. De provincies hebben een duidelijke gebiedsindeling, kennen een formele democratische controle, worden aangestuurd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en zijn verantwoordelijk voor publiek-private en grensoverschrijdende samenwerking. Bij bovengemeentelijke crisissituaties heeft de commissaris van de Koning de regie over de lokale bestuurders. Met twaalf meldkamers, twaalf brandweerkorpsen, twaalf GGD’n, twaalf ambulancediensten, twaalf arrondissementen , twaalf waterschappen en twaalf politie-eenheden ontstaat bovendien een logische en geografische inbedding van hulpdiensten per provincie.
Voor het rijk is het gemakkelijker overleg te plegen met twaalf commissarissen van de Koning. Op nationaal niveau zullen veiligheid en crisisbeheersing weer een verantwoordelijkheid moeten worden van het ministerie van BZK: het coördinerend vakdepartement voor nationale veiligheid. Ook zal er een civiel-militair geïntegreerd hoofdkwartier moeten worden ingericht, verantwoordelijk voor de operationele aansturing bij landelijke crises. Een organisatie die gepositioneerd kan worden bij het landelijk operationeel coördinatiecentrum (LOCC) te Driebergen.
Korte lijnen
Het is van cruciaal belang dat crisisbeheersing in het openbaar bestuur aansluit op onze staatsinrichting. De Veiligheidsregio hoort daar niet in thuis; de provincie wel. In daadwerkelijke crisissituaties zijn korte lijnen, heldere (gezags)structuren, efficiënte inzet van hulpdiensten en effectief leiderschap cruciale succesfactoren. Terug naar de eenvoud dus. Dat zal de veiligheid van onze burgers ten goede komen.
