Na de val van de Berlijnse muur in 1989 brak wereldwijd een nieuw tijdperk aan. Velen dachten zelfs dat het einde van de geschiedenis in aantocht was. De westerse liberale democratie was het eindstation.
Hoewel ik denk dat dit nog steeds ons doel is en de feiten van Hans Rosling onze koers ondersteunt, hebben we de laatste jaren wel erg grote fouten gemaakt. De gevestigde orde is namelijk niet bij machte geweest om een aantal fundamentele thema’s van deze tijd op te lossen. Of het nu gaat om de verdeling van het zoet en zuur, wonen, veiligheid of migratie.
Er is niet of nauwelijks zichtbaar ingegrepen om de fundamenten van onze samenleving te versterken. En dat heeft wereldwijd (op kwetsbare locaties) een enorme impact gehad. Laisser-faire (het op zijn beloop laten, vrij vertaald) heeft ervoor gezorgd dat de huidige politiek van haar voetstuk is gevallen. En dat terwijl de politiek er is voor de samenleving en niet andersom.
‘De sterke man is al een tijdje terug op het podium’
Het is dan ook niet gek dat er op veel plekken wordt gezocht naar andere oplossingen. Eén daarvan is de sterke man, zoals Gideon Rachman beschrijft in Het tijdperk van de sterke man. Die is met zijn persoonlijkheidscultus al een tijdje terug op het podium. In dit boek wordt duidelijk dat de sterke man zich positioneert als de vijand van de elite. Hij maakt verbinding met het deel van de bevolking dat onvoldoende profiteert. Met bekende nationalistische en populistische retoriek bindt hij de strijd aan met een aantal grote thema’s van deze tijd. Doordat zijn tegenstanders niet met oplossingen komen voor deze reële problemen en angsten, wint hij het vertrouwen van het volk.
De tragiek van de sterke man is dat hij uiteindelijk nog schadelijker is voor de samenleving dan het huidige systeem. Om aan de macht te komen en te blijven gaat het namelijk al snel niet meer om gelijk hebben, maar om gehoorzaamheid (zoals ik eerder schetste op platform O). Een nieuwe Netflix-documentaire met echte ingekleurde beelden van de frontlinie van de Tweede Wereldoorlog laat zien hoe catastrofaal dat is. De leider maakt geen fouten! Het open debat wordt de nek omgedraaid en de beste oplossingen komen dus niet meer op tafel. Vroeg of laat wordt dit doorzien en komt de hoogmoedige leider harder of zachter ten val.
En wat betekent deze ontwikkeling voor ons kleine kikkerlandje?
Ook hier mogen we niet te hoogmoedig zijn. Naast de politieke discussie wordt het tijd om meer naar de inhoud te kijken. Dit begint met een goede transparante analyse van de oorzaak, zodat gericht gezocht kan worden naar oplossingen.
‘We reageren te laat en lossen de oorzaak niet op’
Als mensen hun eten door inflatie niet meer kunnen betalen, dan moet onze focus primair gericht zijn op de aanpak van die inflatie. Ook als daar in Europees verband te weinig aan wordt gedaan. Bijvoorbeeld door de belasting op de primaire levensbehoeftes te verlagen, zeker als die elders in Europa veel lager is. En we pakken kartelvorming direct aan als er woekerwinsten ontstaan. Alleen dan creëer je bestaanszekerheid.
Nu reageren we te laat, omgekeerd en lossen de oorzaak niet op. We compenseren eerst een deel voor een beperkte groep, laten vervolgens de lonen te veel stijgen en komen er later achter dat we het niet kunnen betalen. Het gevolg is dat de samenleving achteraf een te hoge prijs betaalt.
En als er bijvoorbeeld te weinig woningen zijn, ga dan gericht (tijdelijk) bouwen en dek de risico’s goed af. De markt en de samenleving beweegt namelijk niet als er onzekerheid is. En leer van de documentaire van de BBC Britain’s Housing Crisis: What Went Wrong? Onze problemen zijn niet uniek.
‘Een groot probleem lost zichzelf niet op’
Tot slot, als we grote opgaven moeten realiseren, start dan met een transparante businesscase voor de samenleving als geheel en verdeel ook hier de risico’s vooraf door heldere afspraken te maken. Realiseer simpele samenwerkingsvormen en geef zonder angst inzicht in de grote bedragen. Een groot probleem lost zichzelf niet op.
Er zijn altijd voldoende financieringsmogelijkheden als je verhaal maar goed is. Als overheid moeten we als hoeder van het algemeen belang een acceptabel pad voor iedereen kunnen schetsen en garant kunnen staan voor bepaalde onrendabele onderdelen van de opgaven.
Ik hoop dat we zonder al te veel hoogmoed het nieuwe jaar in kunnen gaan. Fijne feestdagen!
